1. Trước hết nói về Mai.
Mai là 1 cây hoa quý đối với người Trung Quốc, có thể coi là Quốc hoa. nó có màu trắng hoặc hồng. Không phải là giống hoa mai vàng của miền Nam đâu. Vì nó trắng nên tượng trưng cho sự thanh khiết. Nó chịu qua gió tuyết mùa đông (nên nhớ là có cả tuyết đấy) nên thể hiện 1 sức khỏe, 1 sức sống mãnh liệt. Khi mùa xuân về nó nở hoa 5 cánh, báo hiệu xuân về. Vì ý nghĩa đó, ngay cả Cao Bá Quát cũng phải thốt lên rằng: Nhất sinh đê thủ bái mai hoa (Cả đời chỉ cúi đầu trước hoa mai thôi). Có thể coi là biểu tượng của Quân tử. Trường hợp này tôi xếp Mai thuộc mùa Xuân.
2. Nói đến mùa hạ là nhắc đến cây Trúc.
Trúc trong tiếng Hán chỉ loài tre nói chung. Chứ không phải là cây
trúc ở Việt Nam. Cây tre trong tiếng Hán là Thích Trúc (tức là cây tre có gai).
Chỉ có điều cây Trúc theo nghĩa là cây cảnh thì người ta hay chơi Trúc Quân tử.
Cây Trúc cũng là 1 cây có thể sống nơi khô cằn, quanh năm xanh tốt, đốt ngay
thẳng từ bé (măng - bambooshot). Đốt cháy thân cây tre đi nhưng đốt than của nó
vẫn thẳng chứ không cong gãy. Để tiết kiệm thời gian, tôi mời bạn đọc đoạn trích
này để tham khảo về cây Trúc - Tre mà tôi trích từ 1 bài tôi viết cách đây 3
năm.
Cây tre có một vai trò đặc biệt
trong đời sống thường nhật của người dân Việt Nam cũng như trong các cuộc chiến
tranh vệ quốc vĩ đại.
Từ ngàn xưa (ít nhất
là từ thời Thánh Gióng), cây tre đã người Việt Nam sử dụng như một thứ vũ khí
chiến đấu có hiệu quả trước giặc ngoại xâm và giặc lũ. Người dân Việt Nam ai
chẳng biết thân tre được sử dụng làm gy, roi, chông, cung, tên, cọc (chống lụt),
cây nêu (trừ tà ma)…
Ở nông thôn Việt Nam,
làng nào mà chẳng có vài luỹ tre xanh. Nó gợi lên một cảm giác yên bình và che
chở. Các vật dụng trong nhà, dưới bếp và đồ dùng trong nông nghiệp không thể
thiếu vắng vai trò của cây tre. Ngày nay, tại các cửa hàng lưu niệm cũng có rất
nhiều đồ thủ công mỹ nghệ làm từ cây tre để du khách thập phương mua về làm kỷ
niệm.
Chưa hết, cây tre
trong quan niệm của người xưa là đại diện cho tấm lòng ngay thẳng, chính trực
của bậc chính nhân quân tử. Người xưa nói Tùng - Trúc - Cúc - Mai là như vậy.
Tre mùa đông không rụng lá, sống nơi khô cằn sỏi đá, đốt tre mọc thẳng từ khi
còn là măng non. Vì thế còn có câu: Trúc dẫu đốt, tiết ngay vẫn thẳng. "Trúc" ở
đây cũng là tre (thuộc họ tre trúc) và đặc biệt hơn nữa nếu tôi không nhầm thì
cây lúa cũng thuộc họ tre.
Người Việt Nam thân
thiện hoà nhã, yêu chuộng hoà bình, không thích gây hấn. Đánh thắng giặc xong
còn trải chiếu hoa cho giặc về (như trong Bình Ngô Đại Cáo). Thiết nghĩ, còn có
gì thích hợp hơn khi dùng cây tre làm biểu tượng để nói về tinh thần dân tộc
Việt Nam. Bởi vậy, tôi tự hỏi nếu như chữ "t" trong biểu tượng du lịch này được
cách điệu thành hình một cây tre xanh thì chắc là sẽ có hiệu quả thẩm mỹ và gây
ấn tượng mạnh hơn".
"Cứ mỗi độ thu
sang, hoa cúc lại nở vàng".
Cây này tôi không nói được nhiều nhưng
có thể thấy ở ba khía cạnh:
3.1. Cúc biểu tượng của sự
trường thọ. Thường dùng để chúc thọ, chúc người già. Vì thế có loài cúc mang tên
Cúc Vạn thọ.
3.2. Cúc cũng có chí khí quân
tử của nó. Ai chơi hoa cúc đều biết Hoa cúc tàn nhưng không rụng, nó chỉ gục rũ
trên thân của nó thôi. Nó gợi cho ta đến 1 hình ảnh chết đứng, chứ không chết
nằm.
3.3. Hoa cúc có thể dùng làm
thuốc và pha trà. Trung QUốc có loại trà hoa cúc rất thơm ngon, có thể pha thuần
hoa cúc, có thể thả vài bông vào ấm chè mạn, thanh nhiệt giải độc. Các cụ già
rất khoái uống trà này. Uống trà hoa cúc, bình thơ, đàm đạo, đánh cờ thì rất
tuyệt.
4. Cuối cùng
là Tùng, đại diện cho mùa Đông.
Chữ Tùng có nghĩa là cây Thông. Ta gọi
là Tùng, Bách, Thông nhưng Tàu chỉ gọi là Tùng. Họ phân biệt mấy loại đó bằng
Tùng La hán, Tùng mã vĩ (thông đuôi ngựa)...
Cây Tùng mọc
trên núi đá cao, khô cằn, thiếu nguồn dinh dưỡng. Nó hay mọc ở những mỏm núi
chênh vênh, chịu nhiều sương gió, bão tuyết mà không chết không đổ. Đầu thế kỷ
trước, Đại Tướng Trần Nghị của Trung Quốc có 1 bài thơ ca ngợi cây tùng để nói
về chí khí của người cách mạng rất hay. Tôi không nhớ hết chính xác từng chữ
nhưng đại ý là Tuyết trắng đè trên cây tùng xanh, cây tùng xanh vẫn vươn thẳng
lên trời, muốn biết ai cao thấp, phải đợi lúc tuyết tan.
Ngoài ra, hãy
để ý Tùng là loài cây thực vật hạt trần, có thể phán tán bộ gen trong gió. Nó là
loại thực vật lá kim, quanh năm xanh tốt, không rụng lá, tiết kiệm (nước), rễ
bám sâu vào trong vách núi. Đó là phẩm chất quý mà con người mong ước. Trong
truyện Tào Tháo đời Tam Quốc có nói đến chuyện 1 cây Tùng già cổ thụ, đường kính
mấy chục người ôm (tương truyền giờ vẫn còn). Nhiều người muốn chặt nhưng không
chặt được. Tào Tháo khiếp sợ và phong cho cây Tùng là Trượng phu Tùng. Có phong
quan và treo mũ tượng trưng. Vậy là bạn biết Tùng có ý nghĩa rồi chứ: Bậc Trượng
phu hoặc Đại trượng phu.
Nói tóm lại, bộ
tranh tứ quý nêu trên đều nói về chí khí của người quân tử, được nhiều người thờ
phụng và học tập.
Vậy với bộ tứ quý ta nên treo
theo thứ tự: Tùng Trúc Cúc Mai (Nay có người chơi Lan
Trúc Cúc Mai.)
Theo cổ truyền người ta treo từ
phải qua trái.( có một số người theo lối hiện đại, treo từ trái qua
phải).
(st)